БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН МОДЕРНИЗАЦИЯЛАУ ДӘСТҮРЛІ ҚОҒАМДЫ ӨЗГЕРТУ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ (1920-1930 ЖЖ.)

Аңдатпа

Мақалада дереккөздер мен тарихнаманы талдау негізінде Қазақстандағы сауатсыздықты жою және білім беру жүйесін жаңғырту мәселелері күрделі және көп қырлы процесс ретінде зерттеледі. 1920-1930 жылдардағы тарихи кезең жаңа социалистік қоғамның құрылысымен байланысты, бұл сауатсыздықты жоюды әлеуметтік модернизацияның кең процесінің бөлігі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Жаңғырту барысында көшпелі өмір салты мен халықтың тығыздығының төмендігіне байланысты дәстүрлі білім беру жүйесі өзгерді. Мұсылман мектебінің жетістіктері мен дәстүрлері түбегейлі өзгерді.  Осыған байланысты мақалада жергілікті халықтың білім беру бастамаларына реакциясын көрсететін құжаттар сипатталған. Олар әрдайым оң болған жоқ, тіпті сауатсыздықты жою пункттерінің жұмысын диверсиялау жағдайлары да болды. Бұл құжаттар дәстүрлі қоғамның Кеңес өкіметінің модернизациялық бастамаларын қалай қабылдағанын түсінуге мүмкіндік береді. Мақалада ұлттық мектептер мен қазақ тілін дамыту бойынша қазақ зиялыларының ағартушылық рөліне, сондай-ақ зерттелетін кезеңдегі әліпбидің өзгеруінің салдарына ерекше назар аударылды. Сонымен қатар, мақалада осы процестің аймақтық ерекшеліктері де анықталған. Сауаттылық деңгейі сияқты сандық көрсеткіштердегі өзгерістер ғана емес, сонымен қатар қоғамдағы сапалық өзгерістер де көрсетілген. Сондай-ақ, зерттеуде отандық ғалымдардың кемшіліктерді де, ең алдымен модернизацияның прогрессивті сәттерін де анықтаудағы маңызды жетістіктері атап өтілді.  Шынында да, бүгінде Қазақстан әлемдегі сауаттылықтың ең жоғары деңгейіне ие, бұл кеңестік кезеңдегі білім беру реформаларының тікелей салдары болып табылады.  Сондай-ақ, егер дәстүрлі қазақ қоғамында қыздардың білімге қол жетімділігі шектеулі болса, бүгінде Қазақстандағы әйелдер елдің білім беру, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатысады. Кешендегі осы процестердің барлығы Қазақстанның мәдениеті мен білімінің жалпы өрлеуіне алып келді. Зерттеуде пайдаланылған материалдар мен әдістер 1920-1930 жылдардағы Қазақстандағы сауатсыздықты жою жөніндегі науқанды зерделеуге кешенді түрде жақындауға, оның ерекшелігі мен дәстүрлі қазақ қоғамы үшін салдарын анықтауға мүмкіндік береді.