ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЫДЫС-АЯҚ АТАУЛАРЫНЫҢ ЭТНОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ СИПАТЫ

Аңдатпа

Бұл мақалада қазақ халқының тұрмыстық мәдениетінің ажырамас бөлшегі болып табылатын ыдыс-аяқ атауларының этнолингвистикалық табиғаты жан-жақты қарастырылады. Зерттеудің негізгі мақсаты – дәстүрлі қазақ қоғамындағы ыдыс-аяқ атауларының тек тұрмыстық қызметі ғана емес, сонымен қатар олардың мәдени-символдық, әлеуметтік, ритуалдық мәнін ашу. Жұмысты жүргізуде сипаттамалық, салыстырмалы, талдамалық әдістер кешені қолданылды. Автор тарихи-мәдени деректер мен фольклорлық мәтіндерді, сондай-ақ лингвистикалық талдау тәсілдерін қатар пайдалана отырып, ыдыс атауларының жасалу ерекшеліктерін, семантикалық қабаттарын, қолданылу аяларын саралап көрсетті.

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, қазақ ыдыстары тек тағам қабылдауға арналған құрал ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік иерархияны реттейтін, қонақжайлылық нормаларын бейнелейтін, әйелдердің үй шаруасындағы орны мен беделін айқындайтын мағыналық құрылымға ие. Ыдыс түрлерінің материалы, пішіні мен қолдану тәсілдері көшпелі өмір салты мен дүниетаным ерекшелігін нақты көрсетеді. Сонымен қатар, ыдыс-аяқ атауларының киелі ұғымдармен, наным-сенімдермен және дәстүрлі ғұрыптармен тығыз байланысы дәлелденді. Зерттеу нәтижелерін этнолингвистика, мәдениеттану, тіл тарихы, фольклортану, тіл оқыту салаларында пайдалануға болады.

Сондай-ақ мақалада ыдыс-аяқ атауларының құрамындағы фразеологизмдер мен тұрақты тіркестердің мәдени мазмұнына мән берілді. Автор халықтық таныммен сабақтас лексикалық бірліктердің мазмұнын талдай отырып, олардың тілдегі когнитивтік, символдық қызметін де ашып көрсетті. Жинақталған деректер ұлттық тілдік қорды байытуға және салт-дәстүр негізінде оқыту әдістемесін жетілдіруге бағытталған ұсыныстар жасауға негіз бола алады.